Czy zastanawiasz się gdzie będziesz mieszkać na starość? – to pytanie skłoniło mnie do zastanowienia się nad swoją przyszłością w aspekcie osobistym, ale i zawodowym, poszukując alternatywnych sposobów zamieszkania dla osób starszych.
Moje aktualne badania dotyczą zagadnień architektoniczno-urbanistycznych w odniesieniu do procesu rozwoju cohousingu senioralnego w perspektywie gender.
Bodźcem do rozpoczęcia badań w poniższej problematyce stało się dla mnie zaproszenie od Pani Prof. Marion Roberts z Uniwersytetu Westminster (Wydział Architektury i Srodowiska Zbudowanego) w Londynie, która jest ekspertem i jednym z pionierów zagadnień płci w dyscyplinie architektura i urbanistyka. 3-miesięczny staż naukowy na Uniwersytecie Westminster odbyłam w ramach Krótkoterminowej Misji Badawczej projektu genderSTE finansowanego z sieci COST.
Dlaczego wiek i płeć w cohousingu?
ageing – starzenie się społeczeństwa jest jednym z głównych wyzwań przed jakimi stoją miasta europejskie, w tym polskie i głównym obszarem moich zainteresowań badawczych od 2007 roku. Wzrost ilości osób starszych w społeczeństwie wpływa na zmianę podejścia w wielu obszarach życia ludzkiego, w tym w przestrzeni miejskiej. Wyzwanie to przyczynia się do innowacyjnych rozwiązań m.in. w mieszkalnictwie i poszukiwania alternatywnych form zabudowy dla osób starszych, aby zapewnić im jak najlepszy komfort życia i niezależność.
gender – rozumiane jako płeć kulturowa, to także kategoria badawcza, która analizuje przejawy kobiecości i męskości w czasie, przestrzeni, w różnych kulturach i kręgach cywilizacyjnych. Perspektywa gender w moich badaniach odnosi się do współczesnych tendencji i prowadzonych badań, które pokazują, że w wielu krajach europejskich około 70% starszych kobiet żyje samotnie. Sytuacja wygląda podobnie w Polsce (http://niezalezna.pl/62167-samotni-schorowani-i-biedni). Wynika to m.in. ze współczynnika długości życia kobiet i mężczyzn – kobiety żyją dłużej niż mężczyźni (feminizacja starości), zmienia się struktura gospodarstw domowych (więcej wdów, samotnych singli, zanika model rodziny wielopokoleniowej, itp.) Poszukiwanie alternatywnych rozwiązań zamieszkania dla osób starszych powinno stanowić jedno z podstawowych wyzwań, nie tylko na szczeblu agendy Unii Europejskiej, ale także polityki mieszkaniowej w naszym kraju.
cohousing – rozumiany jako alternatywny typ zabudowy mieszkaniowej jest stosunkowo słabo rozeznany na polu akademickich rozważań. Z perspektywy użytkownika, zarówno młodego jak i starszego, może przyczynić się do rozwiązania wielu problemów życia codziennego i pozytywnie wpłynąć na jedną z największych bolączek XXI wieku – walkę z samotnością. Cohousing może być międzypokoleniowy lub senioralny. Cohousing seniorlany nazywany jest wspólnotą lub kooperatywą, którą tworzą osoby w wieku 50+, nie tylko osoby które przeszły już na emeryturę, ale także aktywne zawodowo, które z różnych przyczyn (wyprowadzka dzieci, wdowieństwo, samotne życie, itp.) chcą zamieszkać z osobami o podobnych poglądach i współdecydować „od podstaw” o tym jak będzie wyglądało ich środowisko życia (wybór działki, współpraca z architektem, decydowanie o efekcie końcowym projektu na każdym etapie jego powstawania, zarządzanie istniejącą strukturą, korzystanie z przestrzeni wspólnych i dbanie o nie, wymienianie się czynnościami domowymi, jeśli tylko mają chęć i potrzebę, itp.). Obecnie ten typ zabudowy mieszkaniowej stanowi niszę budownictwa mieszkaniowego. Najbardziej rozwija się w krajach skandynawskich, Niemczech i USA. W Polsce pierwszy cohousing międzypokoleniowy jest planowany we Wrocławiu w ramach dużego przedsięwzięcia inwestycyjnego WUWA2 w dzielnicy Nowe Żerniki (http://nowezerniki.pl/).
Co badam?
Głównym celem moich badań jest zidentyfikowanie w jaki sposób soczewki genderowe (ang. gender lens) wpływają na poszczególne etapy procesu rozwojowego cohousingu senioralnego w 6 komponentach zaproponowanych przez Charlesa Durretta -amerykańskiego architekta i popularyzatora idei cohousingu, zawartych w jednym z ważniejszych podręczników nt. cohousingu seniorlanego pt. A Community Approach to Independent Living. Senior Cohousing (2009).
Do poszczególnych komponentów należą:
- Proces partycypacyjny
- Projektowanie sąsiedztwa i budynku
- Przestrzenie wspólnie użytkowane
- Zarządzanie miejscem zamieszkania
- Nie-hierarchiczna struktura
- Oddzielne źródło dochodu
Poprzez badania poszukuję odpowiedzi na pytania:
- Jak zidentyfikować zagadnienia płci kulturowej (gender lens) w procesie rozwoju w cohousingu senioralnym?
- Czy istnieją określone kryteria związane z płcią kulturową, które powinny być uwzględnione w procesie rozwoju cohousingu, aby przyczynić się do projektowania bardziej wrażliwego i sprawiedliwego środowiska zbudowanego, odpowiadającego na potrzeby osób starszych?
Jak badam?
Metodologię moich badań opieram na pięciu komplementarnych filarach:
- analizie źródłowej,
- studiach przypadków,
- studiach architektoniczno-urbanistycznych,
- badaniach in situ,
- badaniach empirycznych (wywiady przeprowadzone z ekspertami i badaczami podejmującymi problematykę cohousingu oraz wywiadów z kluczowymi członkiniami grup cohousingowych).
Przyjęłam dwie perspektywy badawcze:
(I) – cohousing senioralny dedykowany jednej płci (z reguły starsze kobiety)
(II) – cohousing senioralny dedykowany obu płciom (starsze kobiety i mężczyźni).
Po co badam?
Efektem końcowym moich badań będzie zidentyfikowanie „soczewek genderowych”, w cohousingu senioralnym dedykowanym jednej i obydwu płciom. Podejście genderowe w badaniach zabudowy mieszkaniowej jest z reguły pomijane, a ich uwzględnienie może przyczynić się do bardziej wrażliwego i sprawiedliwego środowiska zamieszkania dla wszystkich niezależnie od wieku, płci i potrzeb.
Efektem moich badań był m.in artykuł Architecture Civil Engineering Enviroment (ACEE) pn. „SENIOR COHOUSING IN CROSS-CUTTING RESEARCH” do przeczytania na stronie yadda.icm.edu.pl
Prowadzone badania nieustannie konfrontuję w ramach wydarzeń naukowych w Polsce i za granicą uczestnicząc w kilku konferencjach i wydarzeniach naukowych, m.in. podczas seminariów, w tym jedno dedykowane moim badaniom oraz warsztatów (Gender in Reserach – 10 czerwiec 2015) na Uniwersytecie Westminster, a także podczas spotkań z grupą OWCH w Londynie i warsztatów zorganizowanych przez sieć UK Cohousing Network (http://cohousing.org.uk/) z ekspertami ze świata z zakresu senior cohousingu (w Notthingham – 14 wrzesień 2015). W sierpniu 2015 roku miałam także okazję zaprezentować swoje badania podczas warsztatów w Estonii pt. Capacity Building Workshop for Researchers – COST Targeted Network TN1201.